_ Bestemmingsreizen
Een verre reis naar India of Tibet, Een reis naar innerlijke rust. Een reis om te worden wie je bent. Odysseus had heel wat omwentelingen nodig om zijn reis naar huis te beëindigen. Maar is het de bedoeling van reizen om ergens aan te komen? Of is dat het verschil tussen reizen en zwerven? Het odyssee van homerus is dat nou een zwerftocht of een reis? Een tijd lang zijn de zogenaamde reisprogramma’s op de televisie erg populair geweest. Onder begeleiding van een presentator en camera crew wordt een (tele)visuele reis voorgesteld die het reis gemoed al dan niet aanwakkert. Helaas gaan deze programma’s, ondanks hun naam, niet over reizen maar over vakantie. Toch als ik mensen spreek die soortgelijke ervaringen hebben als de presentator tijdens de vakantie, hebben zij het over hun reis. Men voelt zich dan reislustig. Af en toe hoor je iemand vol enthousiasme vertellen over zijn wereldreis. Een veel gekoesterde droom-reis. Aan het einde van het verhaal blijkt dat het dan een lange vakantie is geweest. Fortuin Het begrip reizen is erg ambigu. Iedereen verstaat er het zijne onder. Zelfs het woordenboek blijft er een beetje vaag over. Heel nauw genomen geld het fenomeen reizen voor al onze verplaatsingen van positie A naar B waarbij de verplaatsing over het algemeen over een relatief grote afstand geld (in steden is deze afstand wat kleiner). De uitgangspositie van een reis, reden om een reis aan te vangen, is te geraken op punt B. In veel gevallen wordt er een reis gepland om uiteindelijk weer bij punt A aan te komen. Zoals ik al zei, dit is heel nauw genomen en past klakkeloos bij het scala aan reizen waarbij men gebruikt maakt van een voertuig incl. de benen wagen. Moeilijker valt het te rijmen wanneer de helderheid van punt B, het punt waar je wilt geraken, onbekend is of in het geheel ontbreekt. Denk ik bijvoorbeeld aan Gulliver. Het lag niet in zijn bedoeling om naar lilliputter land te gaan waar hij als reus werd gemarteld. Als scheepsarts leed hij schipbreuk op de reis van Bristol naar Oost-Indië. Toeval bracht hem bij de lilliputters, maar dat maakte zijn reis wel compleet. Hoe vond hij dit eindpunt? “ wat mij betreft: ik zwom in de richting die de Fortuin me wees en werd door de wind en het getij voortgedreven.” Reizen in de richting van het Fortuin voortgedreven door de natuur. Je zou bijna zeggen dat de intentie om te gaan reizen genoeg is om iets als reis te benoemen, niemand gaat per ongeluk op reis. Voor Odysseus was de fortuin terug thuis in de armen van zijn geliefde. Maar hij werd juist afgedreven door de natuur, of beter gezegd de goden die de natuur kunnen sturen. Hij had een reis gepland van huis naar Troje en als het hem meeviel weer naar huis. Dit was zijn uitgangspunt, een helder punt A, een helder punt B en met de intentie zat het ook wel snor. Toch begint het verhaal als volgt:’ wil mij vertellen,o Muze, van de zwerver, de vindingrijke die maar rond bleef dolen, nadat hij het heilige Troje vernield had’. Ondanks de vele plaatsen waar Odysseus aandoet is zijn verhaal pas te lezen als reis op het moment dat hij thuis is gekomen. Daar voor is Odysseus meer een zwerver dan een reiziger. Ik lees hieruit dat het aankomen daadwerkelijk een rol speelt. Het fortuin geld hierbij steeds weer als het ultieme aankomst punt. Odysseus zwerftocht eindigt als reis op het moment dat hij Fortuin vind in de armen van zijn geliefde. Gulliver vind zijn Fortuin in Nieuw-Holland waar hij met vrouw en kinderen een stekje heeft en al zijn avonturen opschrijft. In ‘Hart der duisternis’ van Joseph Conrad, trekt kapitein Marlow alles uit de kast om te gaan waar hij nog niet geweest is. Toch weet hij van meet af aan dat het geen zaligmakend fortuin is die hem tot zijn reis naar het Afrikaanse Congo aanzet. ‘Het was niet langer een witte vlek vol verrukkelijke geheimen – een blanco vlak waarover een jongen (als hijzelf in der tijd) zalig kon dagdromen. Het was een oord van duisternis geworden’. Het was de jongensdroom in vervulling waarin de kapitein zich onderdompelt. Een rivier die hij zou en moest bevaren, ‘ En terwijl ik ernaar keek op de landkaart in een etalage, werd ik erdoor gebiologeerd zoals een vogeltje gebiologeerd word door een slang - een dwaas klein vogeltje.’ Aankomen in de Fortuin is dus niet zozeer het geen wat een reis een reis maakt. Het is de vervulling die het aankomen behelst. Vervulling moeten we dan niet zozeer lezen als in vervulling gaan, maar meer als de handeling vervullen. Vervullen van een taak bijvoorbeeld. Vervullen als voorwaarde om te kunnen spreken van reizen komen we duidelijker in een wat meer spirituele hoek tegen. Denk maar eens aan de tocht van Mozes, nog steeds voortgezet in de rituele reizen naar de berg Sinai. Hij vervulde de taak, hem opgedragen door een brandende struik. Vervullen staat gelijk aan het aangaan van een soort van queeste. Bedevaartgangers vervullen een tocht die leidt tot verlossing. De cirkelende moslims in Mekka beleven zo ook een queeste. Het gaat er niet in eerste instantie om of je terugkomt, maar dat je gaat. Het zijn reizen die de spiritus laat vloeien. Mensen die deze reis aangaan, ondergaan een verandering,niet zozeer fysiek, als de ex-rolstoelganger terug van lourdes, maar spiritueel. Een soort vervolmaking van degene die je al was, een vervulling, het aankomen in een bewuster zelf. En dit komt niet alleen van hoger hand maar, net als bij Marlow en Gulliver, ook van binnenuit. Je verplaatsen naar het onbekende of onbestemde, om nooit meer terug te komen. Het lijkt ver weg en verbonden aan rites en geloofsovertuigingen, maar hoe vaak hoor je bijvoorbeeld dat mensen er hier de brui aan geven en vertrekken om elders hun geluk te beproeven (het fortuin te vinden). Of hoe oudere mensen soms praten over het aangaan van ‘ een laatste reis’. Dit laatste hoeft overigens niet zo depressief te zijn, immers, het aangaan van een reis, hebben we net geleerd, geeft geen garanties voor het daadwerkelijk gereisd hebben. Het gaat om de vervulling, het daadwerkelijke aankomen. Mensen die het, in hun sterfbed, hebben over een laatste reis, zijn zich bewust van hun sterven, zijn daardoor vervuld en hebben dus al gereisd. Verandering Hebben we het over reizen, praten we ook over een verandering. Een verandering in de huidige toestand. Voor veel mensen is het reizen een soort van escapisme, een soort van vluchten van het huidige bestaan, de sleur van het werk. Voor anderen is het een onderbreking, ‘ zo, nu even wat anders’. Sommigen willen de spanning in hun leven ermee opvoeren, weer anderen hopen iets te ontdekken of hun wijsheid te vergroten. In al de gevallen brengt reizen een verandering. De schrandere Odysseus was aanvankelijk heer van Ithaca, met vee, bediende, een zoon, een vrouw, een mooi huis, vruchtbaar land en aanzien. Al dit verruilde hij voor een oorlog met Troje. Bij terugkomst was hij geruïneerd door de vrijers die zij huis al die tijd hadden gekaapt. Verandering. Gulliver veranderde in die mate dat hij aan het eind van zijn verhaal schrijft:’ sinds vorige week sta ik mijn vrouw toe tijdens het avondeten bij me te zitten, aan het andere eind van een lange tafel, en de paar vragen die ik stel te beantwoorden (zij het uiterst kort). Omdat de geur van een Yahoo me toch steeds ernstig tegen staat stop ik mijn neus altijd stevig dicht met stuipenblad, lavendel of tabaksbladeren.’ Veranderen bij reizen neigt naar het begrip los laten. Als je vasthoudt aan je beginpunt kan je niet vertrekken. Bij reizen kun je nu eenmaal niet alles meenemen. Zelfs al heb je een camper van driehonderd meter lang nog kun je niet alles meenemen. Je moet dus dingen achterlaten. Hoe minder je meeneemt hoe lichter je reist, hoe meer je los laat hoe onbezorgder je reist. Vervulling Nu sta ik zelf op het punt af te reizen, naar India. Eerlijk gezegd was India niet mijn eerste keus, maar mijn vriendin ziet haar weg naar vervulling in een cursus Buto-dans. En waar zou je die beter kunnen volgen als bij een meester die zich gevestigd heeft in Dharmsala? Nu vervult mijn vriendin ook een deel van mij dus waar zij gaat, ga ik ook. Dharmsala, waarom niet, en wat blijkt, daar woont ook de Dalai Lama, gezellig toch. De premissen zijn goed. Ik ga me over een relatief grote afstand verplaatsen, de intentie is er om te gaan reizen, ik laat zoveel mogelijk achter. Probleem echter is welke vervulling ga ik tegemoet? Is dat belangrijk om te weten? Zonder vervulling rijst het idee dat je zwerft. Kinderen noemen me af en toe een zwerver. Het beeld van de rondlopende persoon met in de tijd een groeiende baard geeft hen associaties met een soort van Swiebertje. Ik zelf verdedig de aantijging niet, ze hebben in hun ervaring wel een beetje gelijk. Ik probeer me constant te vernieuwen soms lukt dat wat meer als anders. Uiterlijkheden blijven dan wat vaag al draag ik al jaren dezelfde werkkleding. Al zwervende verzamel ik ervaringen. Ik doe contacten op en heb soms volgelingen. Kinderen hebben over het algemeen een kortere spanningsboog en merken vooruitgang minder op. Zij zien mij dolen. Sometimes you win some en sometimes you lose some. Niet dat ik me als winner wil manifesteren maar voor deze aflatende houding wil ik me wel behoeden. Het verhaal van de zwervende Remi in ‘Sans Famille’ of wel ‘alleen op de wereld’ is een visie van de zwervende waarmee ik me niet wil meten. Misschien misleid de titel een beetje want in het boek is Remi nooit echt alleen. Sans Famille ofwel zonder familie, zoals de onvertaalde versie heet, lijkt wat eerlijker. De schrijver Hector Malot bedoelt met de titel enkel dat Remi er een soort van alleen voor staat, hij kan op niemand terugvallen enkel dan zijn moed en doorzettingsvermogen, geïsoleerd van de wereld, afhankelijk van de genade der natuur. Ondanks dat Remi zijn biologische ouders vind, en daarmee een huis om te blijven,blijft zijn verhaal een zwerftocht. Oddyseus zwierf ook maar zijn verhaal is een reisverhaal. Wat maakt het verschil? Remi maakt geen transitie, verandering, door. Remi raakt niet vervuld. Het hele verhaal blijft hij op zoek naar bijstand, die hij steeds weer vind maar ook weer kwijtraakt. Door deze ervaringen word hij niet gesterkt, nee, als een kind tuint hij steeds weer in de zelfde valkuil waar niemand hem uithaalt. Bewonderen doe ik overigens wel zijn veerkracht, misschien ook wel kind eigen. Desalniettemin is hij in het begin van het verhaal weerloos en aan het einde nog steeds. Daarbij komt nog het feit dat Remi aan genade onderhevig of zelfs van genade afhankelijk is. Onze reis helden laten de natuur de natuur en rekenen niet op hun genade maar sturen hun lot zelf. Zelfs Guliver bepaalde zijn weg ondanks de Fortuin die hij in de natuur zag . Genade is voor de echte reiziger een bijzaak. Voor mijn gevoel had Remi ook wel een Don Guan kunnen zijn. Don Guan stort zich volledig in het avontuur om steeds weer in de valkuil van passie te vallen. Helemaal los van de wereld bemint hij steeds weer een nieuwe vrouw, wat uiteindelijk leid tot zijn ondergang. C’est la vie heeft dan toch een zuur smaakje. En dat is misschien wel de reden waarom ik niet de zwerver wil uithangen, valkuilen verhinderen voortgang in de reis als je er niet door veranderd. Een reiziger zegt niet in het midden van een storm: ‘ zo steekt het leven nu eenmaal in elkaar’. Zou hij dit wel zeggen dan wil hij nergens aankomen en is dus geen reiziger. Volwassenen hebben anders dan de kinderen in mijn omgeving, steeds weer de neiging om me vakantieganger te noemen. Misschien worden zij wel beïnvloed door de Hawaï shirts en de felle kleuren die ik draag. Ik laat niet vaak een gestreste indruk achter. Misschien ben ik ook wel vaak op vakantie? In ieder geval, mijn voorkomen sluit bij hen aan op de term ‘ de vakantieganger’ . Natuurlijk kan ik me daar ook wel in vinden. Dat onbezorgde houd me open. Toch roept het woord vakantieganger bij mij ook nare associaties op. De vakantieganger gedraagt zich in mijn beleving namelijk veeleer als toerist dan als reiziger. Compleet los van de omgeving waarin hij zich vertoont. Je hoeft maar naar een reisprogramma te kijken om te zien wat ik bedoel. Met reizen gaat het mij ook om het, ik weet niet hoe ik het anders moet zeggen, het ‘ in de wereld zijn’. Een begrip wat ik ooit eens tegenkwam bij Martin Heidegger, maar later ook bij een Eckhart Tolle, Deepak Chopra, Dalai Lama, in principe iedereen die het maar enigszins heeft over het leven in het nu. Titels als ‘ alleen op de wereld ‘, ‘bungee jumpen in Sri Lanka’, ‘ camel thropy in de sahelp’ kaatsen daar in mijn gevoel echt op af. Zonder vervulling als intentie is het gemakkelijk af te glijden in gewoontes aangeleerd in de huidige informatie en media tijdperk. De metafoor van de hedendaagse internet avonturier die een MSN of secondlife account hoger inschat als de binding met de wereld om hem heen. Ziels alleen zit hij voor de computer in contact met de artificiële wereld,internet genaamd, afhankelijk van zijn machine, provider, stroomvoorziening etc. Voor echt contact moet hij toch de deur uit. Enkele van mijn vrienden hebben hun huidige vriendin via internet leren kennen. Het prikkelde gedurende het contact. Maar pas bij hun eerste afspraakje buiten internet sloeg de vonk echt over. Echte dingen gebeuren in de echte wereld, en daarvoor moet je er op uit. Wijsheid Met in het vooruitzicht de Himalaya in India, zo dicht bij de Dalai Lama, moet ik mij antwoord misschien wel zoeken in de wijsheden van het oude India en het boeddhisme. En warempel, binnen het boeddhisme streven ze ook een soort vervulling na. Alleen zoeken zij de vervulling niet van buiten af maar van binnenuit. Dit maakt het reizen een stuk eenvoudiger. Geen moeilijke boot reis maar een relatief eenvoudige meditatie. Een innerlijke reis die je brengt bij een persoon los van je ego, de persoon die je bent. Reizen heeft dus niet perse te maken met een fysieke verplaatsing, maar meer met een spirituele,ofwel, geestelijke verplaatsing. Waar iedereen, die een reis aangaat, verwacht een soort van eindpunt te bereiken, betekent dit in de oosterse tradities een begin punt of zelfs een wederkerend punt. Dit punt ligt dan niet ergens ver weg maar ergens heel dichtbij. Zo dichtbij dat je er eigenlijk niet voor hoeft weg te gaan. Dit punt ligt niet buiten jezelf en ook niet in jezelf. Dit punt is jezelf. De hindoeïstische en de Indiase wijsgeren verlieten, wanneer zij de ultieme wijsheid bereikte, dat heet alles wat men kennen kan over de aardse werkelijkheid, evenals Sidartha (later de Buddha), alles, en trokken erop uit om nooit weer terug te komen, de grote tocht, een reis in de onbekende, de reis naar verlichting. Vervulling vervulde hun hart. En vervult waren zij wanneer zij aankwamen in het Brahman (het al). In contact met het werkelijke ‘zelf’(Atman) , wat zoveel meer betekent als het ‘zelf’ dat wij hier in het westen er onder verstaan, het komt er zelfs niet eens in de buurt, vonden zij eenheid met het al. In het antieke China reisden monniken rond die pretendeerde ‘de weg’ te bewandelen. De zogenaamde taoïsten. Zoals vele anderen, voor, tijdens en na hen, verkondigde zij verlichting. Verlichting wordt volgens de taoïsten bereikt door het niets doen…, immers, door niets te doen blijft niets ongedaan (Lao Zi). Deze taoïsten werden reizende monniken genoemd ondanks dat zij nooit een duidelijk begin punt of eindpunt hadden. Zij droegen de vervulling met zich mee. Sterker nog zij waren ’ geestelijk verlost van het eeuwige ergens vertrekken en ergens aankomen’. Geen vastberaden doel en geen afdwalingen, nogmaals, zij bewandelde de weg. Moeilijk, en toch, zeer verhelderend. ’Marlow zweeg en zat daar, afgezonderd van ons, schimmig en stil, in de houding van een mediterende Boeddha. Een tijdlang bewoog niemand.’ Een van de laatse regels van Conrad’s roman. Niemand kon de boodschap in het verhaal van Marlow met woorden bevatten maar iedereen begreep het. Reizen is een woord, een boodschap die je achteraf met een verhaal duidelijk kan maken maar zich bij aanvang niet duidelijk laat kaderen. Reizen is veranderen. Reizen is de weg bewandelen. Reizen is tijdens de weg veranderen. En of ik dan vervulling nodig heb? Laat ik het zo zeggen; reizen is het beginnen, het onderweg zijn en het aankomen. De persoon die de reis onderneemt veranderd. De vervulling die je eventueel zoekt is altijd aanwezig, dus die vind je ook. Echter, het daadwerkelijke reizen begint bij het loslaten. De oorspronkelijke vervulling, de reden voor het begin aan de reis, moet je kunnen loslaten, maar niet vergeten, om de werkelijke vervulling van het zelf te vinden. Van een zelf dat beheerst moet je naar een beheerst zelf en uiteindelijk enkel het zelf. En dat is de reis. Het aankomen bij het zelf, vervult, vervolmaakt, volledig. ‘ En vernuftigd zijt gij en beheerst in uw daden, ieder ander zou terug van de reis, terstond naar huis gelopen zijn om vrouw en kinderen te omhelzen. Doch gij haast u niet. Gij bedwingt niet alleen uw verlangen, maar zelfs uw nieuwsgierigheid’ (aldus de godin Pallas Athena tegen odysseus) En dat is wat ik meeneem op mij reis naar India. Een beheerst zelf. Januari 2011 |
...,niemand gaat per ongeluk op reis.
Aankomen in de Fortuin is dus niet zozeer het geen wat een reis een reis maakt. Het is de vervulling die het aankomen behelst.
Mensen die het, in hun sterfbed, hebben over een laatste reis, zijn zich bewust van hun sterven, zijn daardoor vervuld en hebben dus al gereisd.
Hoe minder je meeneemt hoe lichter je reist, hoe meer je los laat hoe onbezorgder je reist.
Een reiziger zegt niet in het midden van een storm: ‘ zo steekt het leven nu eenmaal in elkaar’.
Echte dingen gebeuren in de echte wereld, en daarvoor moet je er op uit.
Waar iedereen, die een reis aangaat, verwacht een soort van eindpunt te bereiken, betekent dit in de oosterse tradities een begin punt of zelfs een wederkerend punt.
Reizen is veranderen. Reizen is de weg bewandelen. Reizen is tijdens de weg veranderen.
|
Bestemmingsreizen van Stanley Pashouwers is in licentie gegeven volgens een Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Unported licentie.
Gebaseerd op een werk op www.piyama.org.